راهنمای شرایط ناشتایی برای انجام آزمایش

بیش از 60 درصد خطاهای آزمایشگاهی، مربوط به مرحله پیش از آزمایش است و اگر نمونه ای نامناسب باشد، با بهترین دستگاه ها و کارکشته ترین کارکنان هم نمی توان از آن نمونه، نتیجه درستی به دست آورد. برای همین، آزمایش دهنده باید با شرایط و آمادگی کامل به آزمایشگاه بیاید و «شرایط لازم برای نمونه گیری» را داشته باشد.

    رعایت شرایط ناشتایی برای انجام برخی از آزمایشها مانند آزمایش قند خون ناشتا،تست تحمل گلوکز،تری گلیسرید،فسفر و ... الزامی می باشد، زیرا خوردن غذا می تواند منجر به تغییر در مقادیر آزمایشهای فوق گردد.

اگر پزشک شما یا همکار ما در آزمایشگاه از شما بخواهند که در وضعیت ناشتا برای انجام آزمایش مراجعه نمایید،لطفاً این موارد را رعایت کنید:

1-هشت ساعت قبل از مراجعه به آزمایشگاه برای آزمایش قند ناشتا هیچ غذا یا آشامیدنی (به جز آب) نخورید. این مدت زمان ناشتایی،توصیه شده در شب است که فعالیتهای بدن به حداقل می رسد و در این حالت بیمار در شرایط مناسب نمونه گیری در صبح قرار خواهد گرفت.

2- در صورتیکه آزمایشهای مربوط به چربی خون مثل تری گلیسرید برای شما در خواست شده باشد مدت زمان ناشتایی(12-10) ساعت است.

3- از نوشیدن آب میوه،چای و قهوه در طول مدت ناشتایی خودداری کنید. نوشیدن آب بلا مانع است،مگر آنکه محدودیت در مصرف آب توسط پزشک تذکر داده شده باشد.

4- در طول مدت ناشتایی از مصرف دخانیات،جویدن آدامس و تمرین بدنی و ورزش پرهیز نمایید.این موارد ممکن است منجر به تحریک سیستم گوارش و عضلانی و تغییر در نتایج آزمایش شود.

5- بعد از نمونه گیری شما می توانید رژیم غذایی عادی و فعالیت روزانه خود را شروع کنید. 

«شرایط لازم» چیست؟

در آزمایش های مختلف، این شرایط، متفاوت است. در برخی آزمایش ها باید پیش از نمونه گیری مدتی غذا مصرف نشود تا سطح قند و چربی در خون افزایش نیابد و مداخله ای در نتیجه آزمایش ایجاد نگردد؛ مثلا برایآزمایش چربی باید 12 تا 14 ساعت ناشتا بود و برای آزمایش قند 8 تا 16 ساعت و آزمایش آهن 12 ساعت.

رعایت ناشتایی یعنی اینکه آزمایش دهنده یک غذای سبک و کم چرب مصرف کند و تا زمان نمونه گیری (مثلا 12 ساعت قبل از آزمایش چربی خون) از مصرف هر گونه ماده خوراکی و دخانیات خودداری کند، اما مصرف آب منعی ندارد.

پیش از آزمایش آهن نیز باید مدت 48 ساعت از مصرف ویتامین ب12، داروها و مکمل های آهن دار خودداری کرد.

مصرف دارو، ورزش، بارداری و قاعدگی، نتیجه آزمایش را تحت تاثیر قرار می‌دهند

 

 

آمادگی افرادی که دارو مصرف می کنند.

 

تقریبا هیچ آزمایشی نیست که از یک یا چند دارو تاثیر نگیرد.

مصرف آنتی بیوتیک ها سبب منفی شدن جواب آزمایش های کشت باکتری و جستجوی انگل در مدفوع می شود.

اگر فرد آزمایش دهنده هر گونه دارویی مصرف می کند، باید به آزمایشگاه بگوید.

آزمایشگاه، تاثیر داروها بر آزمایش های بیمار را بررسی می کند و در صورتی که بر آزمایش ها اثر داشته باشد، ممکن است تصمیم بگیرد نمونه گیری را تا چند روز پس از پایان مصرف دارو عقب بیندازد، یا اینکه پس از مشورت با پزشک، از بیمار بخواهد که دارو را قطع کند، یا تاثیر داروهای مصرف شده را بر نتیجه آزمایش ها برای پزشک گزارش کند.

نکته دیگر درباره افراد دیابتی است که برای شروع ناشتایی باید رژیمی مطابق با دستور پزشک داشته باشند.

 

آیا زمان نمونه گیری هم در صحت جواب آزمایش تاثیرگذار است؟

برخی از مواد در بدن دارای تغییرات شبانه روزی هستند و سطح آنها در خون در ساعت های مختلف بالا و پایین می شود. بنابراین، برای آزمایش این مواد باید در ساعت های خاصی نمونه گیری کرد؛ مثلا برای کورتیزول در ساعت 8 صبح و 4 بعدازظهر نمونه گیری می شود.

برخی از مواد در بدن نیز بسته به زمان خواب و بیداری تغییر می کنند و لازم است در زمان مشخصی پس از بیدار شدن نمونه گیری شود؛ مثلا برای آزمایش تستوسترون باید در نزدیک ترین زمان به بیدارشدن فرد (7 صبح) نمونه گیری کرد، ولی برای آزمایش پرولاکتین باید حدود سه ساعت پس از بیدار شدن نمونه گیری کرد.

 

فعالیت بدنی و اضطراب هم روی نتیجه آزمایش تاثیر دارند؟

بله؛ ورزش، سطح برخی مواد در بدن را تغییر می دهد و برای بعضی آزمایش ها مانند اندازه گیری پرولاکتین پیش از آزمایش نباید فعالیت بدنی داشت.

آزمایش دهندگان سرپایی باید پس از رسیدن به آزمایشگاه و پیش از خون گیری، حدود 10 تا 15 دقیقه در آزمایشگاه استراحت کنند تا سطح مواد در بدن شان به سطح پایداری برسد.

برای برخی آزمایش ها مانند آزمایش کورتیزول نیز لازم است شب پیش از نمونه گیری، خواب راحتی داشته باشید و فرد درگیر اضطراب نباشد.

 

می گویند بارداری و قاعدگی هم از عوامل تاثیرگذارند. درست است؟

در بارداری، سطح برخی مواد تغییر می کند؛ مثلا تعداد گلبول های سفید خون افزایش و تعداد گلبول های قرمز کاهش می یابد.

اگر خانمی باردار است باید این مساله را به آزمایشگاه اطلاع بدهد تا آزمایشگاه در برگه جوابش، محدوده های طبیعی مربوط به دوران بارداری را گزارش کند

سطح برخی مواد مانند هورمون های LH و FSH نیز از آغاز تا پایان دوره ماهانه به طور منظم بالا و پایین می رود. بنابراین خانم ها باید روز شروع آخرین خون ریزی ماهانه را به آزمایشگاه اطلاع بدهند تا در برگه جواب آنها ثبت شود و پزشک بتواند نتیجه آن آزمایش ها را با توجه به «محدوده های طبیعی» بررسی کند.

اطلاعاتی مانند داروهای مصرفی، سن، بارداری، تاریخ شروع دوره ماهانه و سابقه بیماری ها باید به آزمایشگاه اطلاع داده شوند.

 

چرا گاهی با وجود رعایت شرایط لازم آزمایش توسط بیمار، باز هم نیاز به تکرار آزمایش از سوی آزمایشگاه وجود دارد؟

یکی از موارد، هنگامی است که نتایج حاصل از آزمایش در محدوده هایی است که به طور قطعی نمی توان آنها را طبیعی یا غیرطبیعی دانست.

مورد دیگر آن است که با نتایج غیرطبیعی در افرادی روبه رو شویم که سابقه پیشین ندارند. در این موارد نیز آزمایشگاه باید نمونه جدید بگیرد و گاهی نیز آزمایشگاه در درستی نتیجه حاصل شک می کند و آزمایش را تکرار می کند.